Zanîngeha Dicleyê, awayekê fermî vekirina lîsansa beşa Ziman û Edebîyata Kurdî ragehand. Di daxuyanîyê de hate dîyarkirin ku ji serdema bê (2024-2025) pê de dê 25 xwendevan ji bo lîsansa kurdî bêne hilgirtin. Di demekê kurt de ev agehî li medyayê belav bû bi keyfxweşîyeka mezin hate pêşwazîkirin. Heta niha li Zanîngeha Dicleyê bi tenê di bernameya masterê û doktorayê de beşa Ziman û Edebîyata Kurdî hebû.
Beşên Ziman û Wêjeya Kurdî, li zanîngehan ji bo xwendina akademîk û hînkirina ziman û wêjeya Kurdî tên vekirin hatine vekirin hem ji bo zaravayê kurmancî hem jî ji bo zaravayê kirmançkî. Ev dezgeh erka parastin û pêşxistina zimên, berhemên edebî û mîrasa çandî ya gelê kurd digirin ser milê xwe. Zimanê Kurdî bi zaravayên cuda zimanekî dewlemend e û wêjeya Kurdî ji kevneşopiya devkî bigire heta berhemên nivîskî yên nûjen qadeke berfireh dihewîne.
Heta niha li çar zanîngehan lîsansên kurdî hebûn ku ew jî Zanîngeha Mardin Artukluyê û Zanîngeha Muş Alparslanê bi tenê kurmancî, li Zanîngeha Munzurê bi tenê Kirmançkî û li Zanîngeha Bingölê jî hem kurmancî hem jî kirmançkî hebûn. Li gel Zanîngeha Dîjleyê hejmara lîsansên kurdî bûne pênç.
Bernameyên Beşên Ziman û Edebîyata Kurdî li Tirkîyeyê
Lîsansên Kurdî
- Zanîngeha Mardîn Artukluyê (Kurmancî)
- Zanîngeha Muş Alparslanê (Kurmancî)
- Zanîngeha Bingölê (Kurmancî / Kirmançkî)
- Zanîngeha Dicleyê (Kurmancî)
- Zanîngeha Munzurê (Kurmancî / Kirmançkî)
Masterên Kurdî
- Zanîngeha Mardîn Artukluyê (Kurmancî / Kirmançkî)
- Zanîngeha Muş Alparslanê (Kurmancî)
- Zanîngeha Bingölê (Kurmancî / Kirmançkî)
- Zanîngeha Dicleyê (Kurmancî)
- Zanîngeha Yüzüncü Yıl a Wanê (Kurmancî)
Doktorayên Kurdî
- Zanîngeha Bingölê (Kurmancî / Kirmançkî)
- Zanîngeha Mardîn Artukluyê (Kurmancî / Kirmançkî)
- Zanîngeha Dicleyê (Kurmancî)
Xwendevanên ji beşên lisansa kurdî der diçin dikarin piştî azmûna KPSS’yê li dibistanê navên bêne tayînkirin di bin banê wezareta perwerdeyê ya Tirkîyeyê de. her weha derçûyên lîsansê dikarin bi rêya master û doktorayê xwe bavêjin qada akademîyê û li zanîngehan bibin mamoste û lêkoler.
Rewşa Tayînên Mamosteyên Kurdî
Îsal li Tirkîyeyê 6 ji kurmancî 4 ji zazakî bi temamî tayîna 10 mamosteyên kurdî çêbû. Heta niha li Tirkîyeyê bi temamî tayîna 199 mamosteyên kurdî çêbûne. 45 ji van mamosteyan derbazî beşeke dî bûne (199-45=154). Ji van 154 mamosteyan, 124 li dibistanên navîn; 30 jî li Navendên Perwerdeya Gel kar dikin. Niha li Tirkîyeyê ji lîsans û mastera kurdî bi temamî nêzîkî 2000 mezûnên kurdî hene. Her weha nêzîkî 400 xwendevan jî niha lîsansa kurdî dixwînin.
Nêrîneka Kurtedîrokî
Dîroka beşên Ziman û Wêjeya Kurdî beşek e ji xebatên naskirina nasname û çanda Kurdî di qada akademîk de. Ya yekem, her çend perwerdeya zimanê kurdî di serdema mîrektîyan de di medreseyan de hebe jî wekî sistematik van salên dawîyê ders û xwendina zimanê kurdî dest pê kir. Lê paşê beşên Ziman û Wêjeya Kurdî hatin avakirin ku bi fermî di asta zanîngehê de perwerdeyê didin. Li welatên ku nifûsa wan pir zêde ye, wek Tirkiye, Êran, Êraq û Sûriyê, di encama tekoşîna gelek salan de xwendina akademîk û hînkirina ziman û çanda kurdî mumkin bûye.
Bernameya Perwerdeyê û Naverok
Bernameya perwerdeyê, di beşên Ziman û Wêjeya Kurdî de bi giştî beşên wekî zimannasî, wêje, dîrok û lêkolînên çandî digire nava xwe. Şagird fêrî zaravayên cuda yên kurdî dibin (mînak kurmancî, soranî, zazakî) û berhemên edebî bi van zaravayan dixwînin. Her weha li ser dîroka zimanê kurdî, taybetiyên avahîsaziyê û têkiliyên wê yên bi zimanên din re ders tên dayîn.
Di dersên edebiyatê de berhemên edebiyata kurdî ya klasîk û nûjen, berhemên çandî yên devkî û nivîskî tên lêkolînkirin. Hem li ser cureyên edebî yên wekî helbest, roman, kurteçîrok û şano tê rawestîn hem jî folklor, muzîk û çîrokên gelêrî yên kurdî jî tê nîqaşkirin. Perwerdeya ku di van beşan de tê dayîn ji xwendekaran re dibe alîkar ku ramîna rexneyî û jêhatîbûna analîzê pêş ve bibin.
Giringîya Çandî û Civakî
Beşên Ziman û Wêjeya Kurdî di parastin û belavkirina çand û nasnameya Kurdî de roleke giring dilîzin. Ev beş piştrast dikin ku kurdî wek zimanekê akademîk bê qebûlkirin û tevkariyê li pêvajoya standardkirina ziman dikin. Bi ser de jî wêje û mîrata çandî ya kurdî tê veguhestin bo nifşên paşerojê.
Ev bernameyên akademîk di heman demê de alîkariya zêdekirina hişmendiya çandî û parastina cihêrengiya zimanî di civaka kurdî de dikin. Xwendekarên ku ji beşên Ziman û Wêjeya Kurdî mezûn dibin, di warên curbicur ên wekî mamoste, nivîskar, wergêr û akademîsyen de dixebitin ji bo pêşxistin û parastina çand û zimanê Kurdî.
Her wekî encam, Beşên Ziman û Wêjeya Kurdî di warê îmtîhana akademîk û hînkirina ziman û wêjeya Kurdî de xwedî giringiyeke mezin in. Ev dezgeh ji bo parastin û pêşxistina mîrateya ziman û çanda gelê kurd gavên giring diavêjin. Bi vî awayî çand û wêjeya kurdî ne bi tinê di nav kurdan de, di qada navneteweyî de jî tê naskirin û qedirgirtin.