“Ev têgeh pir bi heyecan e ji ber ku ew dikare firsendê bide bijîjkan ku amûrek ku dikare di heman operasyonê de di parastin û tamîrkirina mejîpiştî de bibe alîkar.”
Birînên mejîpiştî pirsgirêkên tenduristîyê yên ciddî ne ku hem ji hêla laşî û hem jî ji hêla hestyarî ve dijwarîyên mezin çêdikin. Birînên weha dikarin bibin sedema şethbûn û seqetîyên mayînde. Lêbelê, di van salên dawîyê de, pêşkeftinên di lêkolîna bîyolojîkî de di dermankirina birînên mejîpiştî de hêvîyek nû çêkirine. Di vê çarçoveyê de, terapîya tîrêja sor û implantek nû ya pêşkeftî di tamîrkirina birînên weha de çareserîyek şoreşgerî pêşkêş dike.
Tedawîya Tîrêja Sor û Mekanîzmaya Wê
Tedawîya tîrêja sor (Photobiomodulation) rêbazek dermankirinê ye, armanc dike ku fonksîyonên hucreyî bi karanîna tîrêja lazera asta nizm an LED-an baştir bike. Ev tedawî bi tîrêja sor û nêzîkî infrasor, bi taybetî dirêjahîya pêlên 600-1000 nm, tê kirin. Ev tîrêj, mitochondrîya hucreyan dike hedef, hilberîna ATP zêde dike û piştgirîya nûvekirina hucreyê dike. Wekî din, tedawîya tîrêja sor ji bo bandorên xwe yên li dijî înflamatuar tê zanîn, ku di rewşên trawmatîk ên wekî birînên mejîpiştî de giring e.
Ew kesên birînên wan yên mejîpiştê heyîn, dê bikarin bi cîhazê tîrêja sor û tîrêja enfarûjê ku çavkanîya zirarê peyda dikin, girêdanên nervê birîna sax bikin. Nêzîkatîya dermankirinê ya nû ku ji hêla zanyarên li Zanîngeha Birmingham ve hatîye vedîtin, bi rêya împlantê ronahî rastrast digihe cihê birînê. Ji ber ku neştergerîya (emelîyata) piştî birîna mejîpiştê jixwe gelek berbelav e, bijîşk dikarin bi cihazê saxkirina mejîpiştî împlante bikin ku xwebixwe xwe sax bike.
Di lêkolînê de, lêkolîneran ‘dozek’ ronahîyê ya çêtirîn dîyar kirin û destnîşan kirin ku rêbaza wan dikare çêtirkirinên dermankirinê yên giring peyda bike, di nav de vejandina giring a hest û tevgerê û nûvekirina hucreyên nervê yên zirardar. Wan dît ku bi tenê di pênc rojên dermankirinê de, gihandina tîrêja sor bi dirêjahîya pêla 660 nm ji bo rojekê deqeyekê zindîbûna hucreyê (pîvana hejmara şaneyên zindî) ji sedî 45 zêde kir.
Profesor Zubêr Ehmed, yê ku lêkolînê bi rê ve birî, got: “Bi heyecan e, ev alîyek lêkolînê destnîşan kir ku bandora ronahîya 660 nm hem neuroprotektîv e, yanî ew zindîbûna şaneya nervê baştir dike, hem jî neuro-vejenerîner e, yanî ew mezinbûna şaneyên nervê teşwîq dike.”
Împlantek Nû: Çareserîyeka Nûjen
Împlanteka nû ya pêşkeftî bandora dermankirina tîrêja sor li ser birînên mejîpiştî bi giringî zêde kirîye. Ev împlanta nû amûrek e ku rasterast li cihê birînê tê danîn û tîrêja sor derdixe. Bi peydakirina ronahîya sor bi rengek domdar û kontrolkirî, implant pêvajoya saxbûna hucreyî bileztir dike û teşwîqkirina ji nû veavakirina tevna mejîpiştî dike.
Yale bi şaneyên stûnê yên nexweşan bi karanîna şaneyên mejîpişt ên birîndar bi serfirazî sax kir. Li gorî encamên di kovara Bioengineering and Translational Medicine de, zanyar modelên hucreyê yên birînên mejî yên di mişkên mezin de bi kar anîn da ku frekansa û dirêjahîya ronahîyê dîyar bikin a ku ji bo vegerandina herî zêde ya fonksîyonê û teşwîqkirina mezinbûna şaneya nervê hewce dike.
Lekolînvanan di heman demê de bandora dermankirina tîrêjê di modelên pêşklînîkî yên birînên weha de jî lêkolîn kirin. Wan li vê derê du rêbazên cuda bi kar anîn; serîlêdana transkutane, ku tê de amûrek pêvekirî û çavkanîyek ronahîyê li ser çerm têne danîn. Lêkolîna wan encamên berawirdî ji bo her du awayên radestkirinê bi dozek yek hûrdemî ya ronahîya 660 nm ku her roj heft rojan tê şandin nîşan da; ev bû sedema kêmbûna birînên tevnê li cîhê birîndarbûnê û başbûnek fonksîyonel a giring.
Di heman demê de wan kêmbûnek giring hem di birîn û birînbûnê de, hem jî di zêdebûna astên proteînên ku bi nûavakirina hucreya nervê re têkildar in û çêtirkirina girêdanên di navbera hucreyên li devera birîndar a stûnê de, dîtin.
Ev yekem car e ku radestkirina tîrêjê ya transkutane û rasterast di birînên mejî de tê berhev kirin û encam ji bo lêkolîneran serkeftinek e, ku dibêjin “niha nêzîkatîyên ku hucreyan diparêzin an fonksîyona neurolojîk baştir dikin tune.”
Lêkolîn û Encamên Klînîkî
Bandora vê implanta nû ji hêla gelek lêkolînên klînîkî ve tê piştgirîkirin. Di ceribandinên de ku li ser modelên heywanan hatine kirin, hate dîtin ku împlanta ku bi terapîya tîrêja sor re tê bikaranîn di birînên mejîpiştî de çêtirbûnek giring peyda dike. Lêkolînan destnîşan kir ku di koma ku tedawîya tîrêja sor werdigire de, nûjenkirina neuronal bileztir bû û fonksîyonên motorê bi giringî hate sererastkirin.
Mirovê felcî, dîsa fikrên xwe dikare bi cîhaza ku bi pişte ve hatî girêdanê bimeşe. Nivîskarê yekem ê lêkolînê, Registrarê Neurosurgery Andrew Stevens, got: “Emelîyat piştî birîna mejîpiştî hevpar e, lê niha ev operasyon bi tenê armanc dikin ku birînên hestîyên mejîpiştê aram bikin, yên ku ji ber trawmayê zirar dîtine. Ev têgeh pir bi heyecan e ji ber ku ew dikare firsendê bide bijîjkan ku amûrek ku dikare di heman operasyonê de di parastin û tamîrkirina mejîpiştî de bibe alîkar.”
Tedawîya tîrêjê, ku jê re photobiomodulation (PBM) tê gotin, ji hêla delîlan ve tê piştgirîkirin ku bandora wê di bernameyên curbicur ên dermatolojîk û devkî de destnîşan dike, ku li wê derê dozeka tîrêjê ya pîvandî bi radestkirina rasterast a tevnvîsê dikare bi rasthatinî were bidestxistin. Mînak, PBM jixwe ji bo mucositis devkî NICE pejirandî ye û hate destnîşankirin ku ulcerên bêhêz û iltîhaba bi êş di devî de ku ji ber dermankirinên penceşêrê têne kêmkirin kêm dike.
Tevgera di milên felcbûyî de bi ‘Zapkirina’ li ser mejîpiştî bi stimulasyona elektrîkî ve tê vegerandin. Profesor Ehmed dîyar kir ku amûrek neqilkirî hewce bû ku hem xêza dîtinê ji tevna xerabûyî re peyda bike û hem jî ji ber stûrbûna çerm û tevnên li dora mêjûya piştê, bêyî impedansê rastîyek mezintir peyda bike. Piştî wergirtina patentek bi navgînîya Zanîngeha Birmingham Enterprise lêkolînvanan fonek din stend ku ji bo ceribandinên klînîkî yên mirovî li ser nexweşên bi birîna stûna spî ya trawmatîk amûrek pêçandî pêş ve bibin.
Pêşeroj û Potansîyel
Kombûna dermankirina tîrêja sor û împlanta nû di dermankirina birînên mejîpiştî de potansîyelek mezin heye. Lêkolîna pêşerojê armanc dike ku karanîna berfireh a vê teknolojîyê û sepandina wê di curbicur birînên nervê de keşif bike. Wekî din, yekkirina vê rêbazê dermankirinê di pratîkên bijîjkî yên kesane de dikare çareserîyên li gorî hewcedarîyên kesane yên nexweşan peyda bike.
Encam, tedawîya tîrêja sor û implanta nû ya pêşkeftî di dermankirina birînên mêjîpiştî de pêngavek şoreşger e. Ev nêzîkatîya nûjen dikare bi lezkirina başkirina hucreyê bi giringî kalîteya jîyana nexweşan baştir bike. Tevlihevîyên bi vî rengî yên zanist û teknolojîyê bûne sedema pêşkeftinên berbiçav di dermankirinê de, ku tîrêja hêvîyê pêşkêşî dike ji bo birînên ku berê nedihatin saxkirin.
