Newroz cejneke kevneşopî ya biharê ye ku bi gelemperî di 21ê Adarê de tê pîrozkirin. Ev cejna ku bi taybetî li cem kurdan û paşê jî li Rojhilata Navîn, bi coşeke mezin tê pêşwazîkirin, xwedî dîrokeke hezar salane ye.
Newroz, tê wateya “roja nû”. Ev cejn bi taybetî di çanda kurdî û gelek civakên Rojhilata Navîn de cihekî giring digire. Newroz şiyarbûna xwezayê, vejîn û hêviyê nîşan dide. Ev roja ku mizgîniya destpêka biharê dide, bi gelemperî bi pêxistina agir, dîlanên kevneşopî, stran û kiryarên çandî yên rengîn tê pîrozkirin.
Dîroka Newrozê vedigere serdema Paşdadîyên bab û bapîrên Medan. Ev roj serdemeke ku Roj bi hêz dibe, roj dirêjtir dibin û xweza nîşaneyên vejandinê dide. Newroz ji aliyê çandî ve sembola yekîtî, hevgirtin û daxwaza azadiyê ye. Di heman demê de ji bo girêdana bi paşerojê re û zindîhiştina mîrata çandî bi rîtuelên cihêreng tê pîrozkirin.
Di encamê de Newroz kevneşopiyeke giring e ku pîrozkirina şiyarbûna xwezayê, hevgirtin û dewlemendiya çandî ye. Ev cejna ku bi hezaran sal in berdewam dike, bi derbaskirina sînorên erdnîgarî ve girêdana di navbera civakên cuda de berdewam dike.
Newroz û Bedewî: Refleksîyonên Estetîk ên Şiyarbûna Xwezayê
Bi hatina biharê re di gelek çandan de coş û hêvî bi Cejna Newrozê re tê cem hev. Newroz ne bi tenê şiyarbûna xwezayê nîşan dide, bi bedewiya xwe ya estetîk jî derdikeve pêş. Dema ku ev cejna kevneşopî zivirîna xwezayê ber bi çerxek nû ve pîroz dike, di heman demê de têgeha bedewiyê jî kûr vedikole.
Newroz bi gelemperî bi çalakiyên ku tê de pêxistina agir, lixwekirina kincên rengîn û dîlan û muzîka kevneşopî tê pîrozkirin. Ev hêmanên dîtbarî û bihîstî dewlemendiya estetîkî ya cejnê diafirînin. Cilên rengîn, muzîka zindî û dans û govend coşa vejîna xwezayê nîşan dide, enerjî û şahiyê dide beşdaran.
Her wiha agirê Newrozê yek ji sembolên herî diyar ên cejnê ye. Ev agir hem cejneke dîtbar û hem jî wateyekê pêşkêş dikin. Agir ronahiya ku piştî tariyê tê û sembola vegera xwezayê ya jiyanê dike. Ev rêûresmek e ku têgeha bedewiyê wateyek hundirîn werdigire.
Bedewî ne bi tenê dîtbarî ye, di heman demê de bi wateyê re jî têkildar e. Cejna Newrozê daxwaza yekîtî, hevgirtin û azadiyê dike. Ev pêwendiya hestyarî têgehiştina bedewiyê kûr dike û cejnê ne bi tenê dike cejnek dîtbar, di heman demê de dike azmûnek hestyarî jî.
Girêdana Newrozê bi bedewiyê re di navbera çandan de pirekê ava dike. Ev cejn civakên cihêreng tîne cem hev û fersendekê dide ku têgehiştinek hevpar a bedewiyê parve bikin û pîroz bikin. Ev, serdemek e ku nirxên estetîkî bi zimanek gerdûnî hatine vegotin nîşan dide.
Di encamê de Cejna Newrozê ne bi tenê şiyarbûna xwezayê pîroz dike, di heman demê de têgeha bedewiyê jî bi kûrahî radixe ber çavan. Cilên rengîn, hêza agir, mûzîk û dans û govend vê festîvalê dike azmûnek estetîk. Newroz hevgirtina bedewî û wateyî, girêdana mirovan bi xwezayê, hev û nirxeke çandî ya hevpar pîroz dike.
Çalakîyên Newrozê Çi ne?
Newroz cejneke kevneşopî ya biharê ye ku bi çalakiyên bi coş tê pîrozkirin ku bi gelemperî pêxistina agir, lixwekirina kincên rengîn û dîlan û muzîka kevneşopî tê pîrozkirin. Li vir çend pratîkên kevneşopî hene ku bi gelemperî li Newroz têne pîrozkirin:
Hilkirina Agirî: Yek ji hêmanên navendî yên pîrozbahiyên Newrozê pêxistina agirî ye. Ev agir ronahiya ku piştî tariyê û şiyarbûna xwezayê tê temsîl dike. Pîrozbahî gelek caran li dora êgir tê girtin, stran û dîlan tên gotin.
Cil û Bergên Kurdî: Newroz sembola rengînbûn û zindîbûnê ye. Ji ber vê sedemê, di şahîyê de exleb cilên rengîn ên kurdî anku şel û şepik û kiras û fistan tên lixwekirin.
Dîlan û Muzîka Kevneşopî: Di pîrozbahiyên Newrozê de dîlan û muzîka kevneşopî xwedî cihekî giring e. Pîrozbahî bi dîlanên gelêrî, govend û muzîka bicoş geş dibe.
Meşên Xwezayê: Hin civak di roja Newrozê de meşên xwezayê organîze dikin. Di van bûyeran de mirov şiyarbûna xwezayê û bedewiyên biharê bi hev re dijî.
Bûyerên Helbest û Wêjeyê: Ji ber ku Newroz cejneke çandî ye, gelek caran çalakiyên helbest û edebiyatê tên lidarxistin. Helbestvan berhemên xwe li ser mijara Newrozê parve dikin.
Çêkirina Xwarinan û Seyran: Gelê kurd bi gelemperî bi malbata xwe re bere xwe didin seyrangehan û xwarin û vexwarin û keyfa xwe dikin. Malbat û heval tên cem hev, xwarinên taybet tên amadekirin û rojeke xweş tê derbazkirin. Heta xwarina li der û cîran û jar û belengazan jî tê belavkirin.
Kiryarên Civakî: Newroz derfetek e ku civak werin cem hev û hevgirtinê bi hev re pîroz bikin. Çalakiyên civakî, bazarên xêrxwaziyê û çalakiyên xêrxwaziyê jî dikarin ji hêmanên giring ên vê rojê bin.
Her çendî awayên pîrozkirina Newrozê li gor herêman cuda bin jî, ev hêman bi giştî gewherê cejnê pêk tînin û mirovan digihînin hev, atmosfereke bicoş ava dikin.
