Îro, guhertinên avhewayê wekî pirsgirêkeka mezin a mirovahîyê derdikeve pêş, li dû vê yekê teknolojîya jîrîya çêkirî hem wekî amûreka hêvîdar hem jî wekî potansîyela xetereyekê tê rojevê. Di nav van her du alîyan de, navek heye ku pirêka zanistî ava dike, Prîya Donti ye. Donti, wekî doçenta alîkar li MIT’ê kar dike, bi helwestên xwe yên nûjen tê nasîn ku jîrîya çêkirîyê bi zanista avhewayê re hevgirtî dike û sîstemên enerjîya nûjen vediguhere. Li sala 2025ê, ji alîyê kovara TIME’ê ve ji bo lîsteya “100 Kesên Bandorker di Warê Jîrîya Çêkirî de” hatîye hilbijartin. Donti dibêje: “Jîrîya çêkirî dikare ji bo avhewayê û enerjîyê bibe hebûnek, lê pêşkeftina wê divêt ji hêla hêzên hewcedarîyên rast ên avhewayê û sînorên gerstêrkan ve were birêvebirin.” Di bin serokatîya wê de, Destkefta Guhertinên Avhewayê ya Jîrîya Çêkirî (CCAI), bi avakirina civakeka global, bi fonên milyon dolaran projeyên şênber dide destpêkirin.
Kokên Çîrokê: Di Navbera Avhewayê û Kodkirinê de Pirek
Çîroka Prîya Donti, li salên lîseyê bi dersên mamosteyekê bîyolojîyê li ser avhewayê û domdarîtîyê dest pê dike. Ev îlham, ew kire di rêyea perwerdehîyê ya analîzkirina jîngehê de. Ji Zanîngeha Harvey Mudd’ê, bi dereceyên lîsansê di warê zanista kompîtir û matematîkê de, bi giranbûna analîza jîngehê derketîye holê. Di salên zanîngehê de, ew fêm kir ku zanista kompîtir bi pirsgirêkên avhewayê re têra xwe entegre nebûye. Donti dipirsî: “Endezyarî, bîyolojî, fizîk û kîmya wekî warên ku ji bo avhewayê pêwendîyên pratîkî hebûn, lê min di zanista kompîtirê de ev tişt nedidît. Ez çawa van du evînên xwe yên mezin – guhertinên avhewayê û agahîyên kompîtir – dikarim bi hev ve girê bidim?”
Ev pirs, ew bir Zanîngeha Carnegie Mellon (CMU) ji bo doktorayê. Di beşa zanista kompîtir û endezyarîyê û bi şêwaza şêwirmendîya cot beşa polîtîkayên giştî de perwerde dît, Donti xwedîyê xelatên wekî Bûrs a Lisansa bilind a Zanista Hejmaryarîyê ya Wezareta Enerjîya DYE, Bûrsa Siebel û Bursa Lêkolîna Lisansa bilind a NSF’ê bû. Di dema teza doktorayê de, dît ku jîrîya çêkirî dikare “şebekeyên aqilî” optimize bike û guhertinên enerjîya nûjen bilez bike. Li sala 2012ê gotareka xwendî – pêşnîyara lêkolînerên Zanîngeha Southampton’ê ya ku jîrîya çêkirî bi rêvebirina pêşkêşkirina elektrîkê û daxwazê re çêtir dike – ew bi vî warî ve baştir girê da: “Ez bi rastî matmayî bûm.” Piştî doktorayê, li Cornell Tech’ê di bernameya Runway Startup Postdoc de xebitî û wekî Thomas J. Watson Fellow, li çar alîyên cîhanê sîstemên elektrîkê yên nûjen lêkolîn kir.
Jîrîya Çêkirî ya Guherîna Avhewayê: Dilê Civakê û Çalakîyê
Xala guherînê ya Donti, hevdîtina bi David Rolnick (stajyerê kevn ê Google DeepMind) re bû di konfereyekê de. Xebatên Rolnick ên li ser domdarîtîya jîrîya çêkirî, Donti teşwîq kir û her duyan, bi Lynn Kaack re, CCAI ava kir li sala 2019ê. Rêxistina global CCAI ku armana wan ne ticaret e, armanc dike ku xebatên jîrîya çêkirî û fêrbûna makîneyê bi guhertinên avhewayê re katalîz bike. Donti, wekî serok û hevdamezrînerê rêxistinê, komeka piçûk a akademîk, lêkolîn û çalakîyê bi rê ve dibe.
Hêza CCAI’yê, di avakirina civakê de ye. Rêxistin, di konfêransên mezin ên fêrbûna makîneyê de atolyeyên li ser avhewayê organîze dike – di yekê de, li ber derî rêz çêdibin, Donti bi serfirazî dibêje: “Mirov ji bo ketina hundir dikevin rêzê. Heyecan bilind bû.” “Seetên bextewar” yên onlayn, semîner (mînak, vedîtinên piştgirîkirî yên jîrîya çêkirî di guherîna karbona axê de an pêşbînîyên mîkroavhewaya bajaran), û dibistanên havînê yên 16.000 beşdaran bi hezaran pisporên bi hev re dicivin. Ji sala 2019ê vir ve, sektorên akademîk, taybet û giştî bi tor, perwerde û raportên polîtîkayê ve girê dide.
Ji alîyê darayî ve jî bandorker e: CCAI, ji Quadrature, Google DeepMind û Schmidt Futures re, 3 milyon dolar hîbe belav kir. Di çarçoveya Bernameya Hîbeyên Nûjen de, hîbeyên heta 150.000 dolarê salane dide; heta niha 22 proje piştgirî kirîye. Wezîfeyên wekî atolyeya ku di konfêransa NeurIPS’ê ya 2025ê de tê organîzekirin, qadê firehtir dike.
Bandorên Şênber: Karên Jîrîya Çêkirî di Warê Avhewayê de
Lêkolîna Donti, di koma wê ya MIT’ê de, li ser fêrbûna makîneyê ji bo pêşbînîyê, optîmîzekirin û kontrolê di şebekeyên hêzê yên bi rûmetîya bilind a nûjen de ye. Bi entegrekirina qanûnên fîzîkê û pêvajoyên biryarê di fêrbûna kûr de, ew bêhevsengîyên ku ji guhertinên hewayê derdikevin çareser dike. Nimûneyek, modela pêşbînîya daxwazê ya ku di Şebekeya Neteweyî ya Keyanîya Yekbûyî de tê bikaranîn; ya dî jî algorîtmaya pêşbînîya voltaja şebekeyê ya ku li DYE’yê di qonaxê pilotê de ye. Ev amûr, entegreya çavkanîyên nûjen bilez dike û sotemenîya fosîlê ya ku ji çarê yekê gazên serayê çêdike kêm dike.
Projeyên piştgirîkirî yên CCAI jî cihêreng in: Destkeftên fonkirî yên Google DeepMind, envanterên emîsyonan bi wêneyên satelîtê tije dikin (mînak, bi hejmartina kamyonan ji bo veguhestina baran); texmînên hewayî baştir dikin; nexşekirina cureyan û hilberîna enerjîya tavê bi daneyên ewrî optimize dikin. Projeyeka wekî Open Climate Fix a li Keyanîya Yekbûyî, hilberîna enerjîya tavê bi pêşbînîyên seetî yên herêmî ji Şebekeya Neteweyî re peyda dike. Hîbeyên dî, li dijî şewitandina daristanên neqanûnî, zêdekirina berxwedana lêhîyê li Teksas û Fijîyê, çandinîyên karîdesê yên li daristanên mangrovê li Filipînê vedigerînin û kêmkirina karê enerjîya navendên daneyan %40 (bi jîrîya çêkirî ya Google’ê DeepMind re) diçin.
Donti, wekî nivîskarê sereke yê gotara seminal a jîrîya çêkirî ye, ku pêşengê warê dîyarkirî ye. Din av xelatên wî de “35 Nûkerên di bin 35 salîyê de” ya MIT Technology Review’ê ya 2021ê, “50 Nuwazeyên Pêşerojê” ya Vox’ê ya 2023yê û Bûrsa Karîyera Destpêkê ya AI2050 ya Schmidt Sciences hene.
Sînorên Etîk û Hêvîyên Pêşerojê
Donti gelek caran siruşta du alî ya jîrîya çêkirî ji bo avhewayê destnîşan dike: Navendên daneyan û hilberîna wêneyan wekî pêvajoyên ku sotemenîyên fosîlê zêde dikin, lê dema rast tê bikaranîn, berhemdarîya enerjîyê û şopên karbonê kêm dike. CCAI, bi qeware, cihêrengîyê û wekhevîyê, jîrîya çêkirîyê ji lêgerîna neftê an reklamên xerckirina ne-domdar kêm dike: “Em jîrîya çêkirîyê dehf nadin her derê didin; tenê dehf didin cihên ku faydeyê didin.” Dema ku jîrîya çêkirî ji bo tijîkirina valahîyên daneyan (mînak, emîsyonên veguhestina barê) tê bikaranîn, derbasbûna sînorên etîk giring e.
Ya ku herî zêde heyecanê dide Donti, mirov in: “Ji teknolojîyê zêdetir, di vî warî de kesên aqil û xwedî motîve ên li vê derê. Enerjîya wan û hewildana wan keyfa min tîne. Ger ev berdewam bike, em ê serkeftinê bi dest bixin.” Civaka ku CCAI ava kirîye, potansîyela “nûçeyên erênî” – guhertinên kûr di avhewayê de – digire. Li sala 2025ê, veberhênanên (30 milyon dolar) Bezos Earth Fund ji bo jîrîya çêkiri-avhewayê, piştgirîyê dide vê yekê.
Prîya Donti, ne bi tenê zanayeka zanistî ye; damezrînereka civakê ye. Vîzyona wê, jîrîya çêkirîyê dike wekî hevalê bêguman ê têkoşîna avhewayê û derîyên pêşerojeka şîn vedike. Ev çîrok, mînakeka îlhamdar e ku teknoloji û evîna gerstêrkan çawa dikarin bikevin nav hev.
