Cîhana tenduristîyê bi keşfeka nû ya ji Herêma Kurdistanê hişyar bû. Prof. Dr. Hêjmet Abdulxaliq Elî, endamê Fakulteya Tiba Zanîngeha Duhokê, dermanekê nûjen yê bi navê CCF (Centrapalus Cancer Fighter) çêkir ku %95 ê şaneyên penceşêra malzarokê dikuje. Bi hevkarîya neh lêkolînerên ji Zanîngeha Szeged a Macaristanê, Dr. Elî ev derman çêkirîye ji bo penceşêra malzarokê ya bi vîrusa HPV-18 ve girêdayî. Armanc di dermankirina vê nexweşîyê de çêkirina şoreşekê ye. Ev serkeftin, ne bi tenê di warê tenduristîyê de, di heman demê de gaveke dîrokî ye di nûnertîya zanistî ya Herêma Kurdistanê de li qada navneteweyî.
Îlham ji Siruştê
Prof. Dr. Hêjmet Abdulxaliq Elî û tîma wî, dermanê CCF ji hêmanên siruştî yên ku ji nebatê Centrapalus paucifloris hatine wergirtin çêkirine. Piştî xebatên bi salan ên bi baldarî di laboratuwaran de, encamên testan nîşan dan ku CCF di şaneyên penceşêra malzarokê de bi awayekî awarte xwedî bandor e. Di ceribandinên laboratuwarê de, dermanê %95ê şaneyên penceşêrê ji holê rakir, bêyî ku zirarê bide şaneyên tendurist. Ev taybetmendî nîşan dide ku derman dikare ji dermankirinên heyî yên wekî kemoterapî û radyoterapî kêmtir bandorên xirab çêbike. Dr. Elî, çavkanîya vê serkeftinê weha got: “Siruşt ji me re çareserîyên bêdawî pêşkêş dike. Me xwest em van dîyarîyên siruştê bi rêbazên zanistî ji bo xizmeta mirovahîyê bi kar bînin. CCF encama vê vîzyonê ye.”
Serbilindîya Zanistî ya Kurdistanê
Ev keşf ji bo nûnertîya Herêma Kurdistanê di qada zanistî de gaveka dîrokî ye. Di gotara lêkolînê de navê “Kurdistan”ê di xebateke zanistî ya navneteweyî de cih girt, ku ev yek balê dikişîne ser kapasîteya zanistî ya herêmê. Dr. Elî dîyar kir ku ev serkeftin dê
îlhamê bide zanyarên ciwan ên kurd: “Ev xebat nîşan dide ku Kurdistan di warê zanistî de dikare çi bike. Ciwanên me dikarin bi van serkeftinan xeyalên xwe bi cih bînin.” Rektorê Zanîngeha Duhokê Prof. Dr. Davut Salman jî got: “Xebata Prof. Dr. Elî kapasîteya zanistî ya zanîngeha me û herêmê li cîhanê nîşan da. Ev ji bo me hemûyan serbilindîyek e.”
Potansîyela CCF û Bandora Wê ya Gerdûnî
Penceşêra malzarokê, li cîhanê di nav jinên de yek ji cureyên penceşêrê yên herî berbelav e û bi taybetî di rewşên bi HPV ve girêdayî de teşhîsa zû û dermankirina bi bandor pir giring e. Dermankirinên heyî bi gelemperî bandorên xirab yên giran hene û kalîteya jîyana nexweşan kêm dikin. CCF di vî warî de alternatîveke şoreşger pêşkêş dike. Formûla wê ya ku li ser bingeha hêmanên siruştî, hem ji alîyê lêçûnê ve gihîştinê hêsan dike hem jî bandorên xirab kêm dike. Civaka bijîşkî ya navneteweyî encamên laboratuwarê bi coşeka mezin pêşwazî kir û bi baldarî performansa vî dermanî di ceribandinên klînîkî de dişopîne.
Dr. Elî û tîma wî ji bo lezkirina pêvajoya ceribandinên klînîkî yên mirovî, bi fonên navneteweyî re hevdîtinên hevkarîyê dimeşînin. Ger ceribandinên klînîkî encamên laboratuwarê piştrast bikin, CCF ne bi tenê ji bo penceşêra malzarokê, lê ji bo cureyên din ên penceşêrê yên wekî penceşêra çiçikan û pişikê jî dikare rêyên dermankirinê yên nû veke. Tîma lêkolînê dest bi xebatên li ser bandora vî dermanî li ser cureyên din ên penceşêrê kirîye. Dr. Elî got: “Armanca me ew e ku em hêvîyê bidin nexweşên penceşêrê û pêvajoyên dermankirinê mirovîtir û bi bandortir bikin.”
Ji Kurdistanê bo Cîhanê Peyameka Hêvîyê
Ev keşf, ji bo bi milyonan nexweşên ku bi penceşêrê re tê dikoşîn ronahîyeka hêvîyê ye û di heman demê de di mîrateya zanistî ya Kurdistanê de rûpeleka zêrîn e. Hikûmeta Herêma Kurdistanê bi daxuyanîyekê Dr. Elî û tîma wî pîroz kir û dîyar kir ku piştgirîya ji bo lêkolînên zanistî dê bi awayekî domdar zêde bibe. Bersivên erênî yên ji civaka zanistî ya navneteweyî hatin, naskirina CCF di asta gerdûnî de lez kir. Rêxistina Tenduristîyê ya Cîhanî (WHO) û enstîtuyên lêkolîna penceşêrê yên pêşeng, pêvajoya pêşxistina vî dermanî bi baldarî dişopînin.
Dr. Elî serkeftinê bi xebata tîmê û azmê ve girê dide: “Ev ne bi tenê serkeftina min e, ev serkeftina tîmekê ye. Bi hevalên xwe yên li Macaristanê re em şev û roj xebitîn. Dîtina girnijînekê li ser rûyê nexweşan, li ber hemî hewildana me dikeve.” Hevkarîya navneteweyî ya di vê xebatê de, di warê zanistî de sembola hevgirtineka bêsînor e.
Gavên Pêşerojê
Dr. Elî û tîma wî ji bo lezkirina ceribandinên klînîkî yên CCF xebatên xwe didomînin. Di heman demê de, hewil didin ku lêçûnên hilberîna derman kêm bikin da ku ew bigihe qadên berfirehtir. Bi hêzkirina binesazîya zanistî ya Herêma Kurdistanê û teşwîqkirina lêkolînerên ciwan jî di nav armancên sereke yên Dr. Elî de ne. Wî got: “Kurdistan dikare bibe navendeka zanistî. Em dixwazin vê potansîyelê ji nifşên nû re nîşan bidin.”
Ev keşfa dîrokî, di têkoşîna li dijî penceşêrê de qonaxeka nû vedike û kapasîteya zanistî ya Kurdistanê ji cîhanê re nîşan dide. Xebata bi pêşengîya Prof. Dr. Hêjmet Abdulxaliq Elî, ne bi tenê di warê tenduristîyê de, her weha di paşeroja hevpar a mirovahîyê de jî hêvîyeka mezin dide. CCF, ji bo nexweşên penceşêrê destpêkeka nû pêşkêş dike û di rêwîtîya zanistî ya Kurdistanê de wekî stêrkeka geş cihê xwe digire.
