Gelo komeleyêk de şoreş senî bivirazîyo? Di tewir şoreş viraştiş estî; yewîn şoreşê teberî, zorkanî, ferzkerî yo, diyîn zî şoreşê zereyinî, xoverî û xozayî yo. Şoreşê teberî, mîyanê komelî ra nîyî, sey îthalî teberî ra yeno, bi zorkanî, bi lez û bez ser o tememîya komelî de yeno ferzkerdiş. No şoreşê her hetî ra xo reydir probleman ano, qe sihatdar nîyo, mîyanê komelî de qebulkerdiş û vîlakerdiş û roniştişê ey zaf zor o. Kominîzm, sosyalîzm, faşîzm wazêno no tewir şoreş bikero, ma şinî şoreşê kemalîst nîmune bidî; tirkîye de se serrî yo kemalîzm encax hetê se ra vîst pancî komelî ameyo qebulkerdişî. Şoreşo zereyînî, mîyanê komelî ra bêferzkerdiş û zorkanî xoverî virazîyêno, ferdan ra dest pê keno vîlayê heme komelî beno. Roniştiş, qebulkerdiş, cayê xo girewtişê no şoreşî erey beno, beno ke desan serreyan bibo, la sihatdar û xozayî beno. Viraştişê şoreşê zereyînî mîyanê komelêk de bi averşîyayişê edebîyat, kultur, huner, zanist virazîno.
Saeed Roustaee hewldayo ke bi filma xo ya Baradaran-e Leila( Birayanê Leyla, 2022) şoreşo zereyinî bivirazo.
Seneryo û babeta filma Birayanê Leyla çiqas basît a ewqas zî xorîn a. Ma keyeyêk vênêne ke çar lajan û keynayêk ra pê yena, nameyê aye Leyla(Taraneh Alidoosti )yo, emir înan çewrês virnayo, înan ra teyna lajêk zewicnayeyo, di lajî vîya yî, lajêk û keyna ezeb î, pîyê keyeyê teqawid bîyo. Film xo ser o zereyê no keyeyî ra awan kena. Dêrhener zaf xorîn ra mîyanê sistema dewleta Îran de ma fetisnayiş, bênefesmendiş, şîdet, dej, tengezarî, ecizîya ferdî hem nawnêno hem zî dano hîskerdişî. Filmî ser o tîkelî ra wazêna tumelî yanî ser o no keyeyî ra temamîya komela Îranîbinawno ma. Film hetêk ra hewl dana ke krîzê ekonomîkê ewroyînê Îran de krîz, paradoks, problem, neçarî ferdan, hetobîn ra zî hewl dana ke zereyê sistema dewleta Îran de bi pêroyî rewşa ferdan problematîze bikero.
Derhêner teyna zereyî sistemek nîyî rewşa ferdan nawnêno ma, geyrêno çareserî, hewldano keçareserîyêk pêşkeş bikero. O yo ke giring o, derhêner nîgeyrêno çareserîya ferdkî yî gêrêno çareserîya sistemkî, o nêwazêno teyna çend ferdan bixelesno wazêno sistemî bi temamî bibedelno.Semeda realîzebîyayişê no bedelnayiş, derhêner şoreşo zereyinî sey çareserî pêşkeş keno.
Şoreşê zereyinî, ferdî ra dest pê keno vîlayê heme komelî beno. Fîlmî de çend emareyê şoreşê zereyînî ney î:
Yew, vînnêkerdişê heswerî û keyfweşîya cuyî
Sehneyêk de çar birayê, mîyanê encamanê ekonomîk krîz de fetisyenî, her hetî ra ha binê şîdetê krîz de yî, her çîyê xo vîn kerdo, bat bîyî, labêla çar birayê niftikanê nerdonêk betonî de roniştî bikeyfweşî ice cream wenî. Encam çi benî wa bibî ma filmî de vênêne ke ferd heswerî û şadwerîya xo ya cuyî vîn nêkerda, melankolîk, bohem, pesimîst nêbîyî.
Di, şoreşê cenî; subjebîyayiş û xoazadkerdişê cenî
No film, teyna sinemaya Îran nîyî sinemaya dinyayê de kod, temsîl, ezberî, kilîşeyî cenîbîyayiş serobin kerdî. Film de karektero ke tewr zaf subje ye, takekes bîya, xo azad kerdo Leyla ya. Reya verîn e ke filmek de camerdî, cenî nîyî cenî hewl dana ke camerdan bixelesno û azad bikero. Birayanê Leylaye nîyî Leyla hewldana ke birayanê xo bixelesno. Tarîxê sinemayî de reya verîn a ke keynayêk lamatek dana pîyê xo ro….
Hîrê, şoreşê ferdî
Birayanê Leylaye Elîrizayî (Navid Mohammadzadeh) temsîlê sîstem û îktîdar senî ferdî înşa kena û temsîlê tîpolojîyê kesayetî û karekterê tewr girdê komeleya Îran o. Elîriza temamîya emirê xo de tersonêk, ezîk bîyo, tim rema yo.Film de bedelnayişê, şoreşê ferdî, şiktayayişê eziktîya Elîrizayî esto.
Çar, rojbîyayişê torn û merg pîyê
Sehneyê peyînê filmî de keyeyê pîrozkerdişê rojbîyayişê yew serrî ya tornêk esto, seba pîrozkerdişê her çîyî hazir o,pîyê qoltuxê de ronişte yo, cixare şimêno, Elîriza ferq keno ke pîyê înan merdo,bêveng bêveng bermêno, cixareyê nîmcetê destê ey ra gêno, çimanê pîyê xo pado,seka ke pîyê ha rakewno, seba ke pîrozkerdişê rojbîyayiş îptalî bikerî, biqedinî qe çîyêk nêkeno, çendna sanîyeyê ma dewamê pîrozkerdişê rojbîyayiş vênênî û film qedina. Karekterê pîyî mergê tradîsyonî, rojbîyayiş zî serdemêka newa temsîl kena; bi mergê pîyê tradîsyonî merda, bi rojbîyayişê tornî, serdemêka neweû ferdêko newe dest pê kena.
