Em têgeha enflasyonê di aborîyê de pir caran dibihîzin, lê pir kes derbarê wateya wê de şaş tiştan dizanin. Bi gotineka hêsan, enflasyon bi zêdebûna domdar a asta bihayê giştî ye. Anku ew rewş e ku bi demê re bihayên mal û karûbaran bi navincî zêde dibin. Enflasyon nîşaneka giring e ku bandorê li tenduristîya aborî ya welatekê dike û rasterast bandorê li biryarên darayî yên kesan û karsazîyan dike.
Sedemên Enflasyonê
Sedemên sereke yên enflasyonê enflasyona daxwazê, enflasyona lêçûnê û berfirehbûna pereyî ne.
- Enflasyona Daxwazê (Demand-Pull Inflation): Ev cure enflasyon dema ku daxwazîya tevayî ji pêşkêşîya tevayî derbas dibe pêk tê. Anku dema mîqdara mal û karûbarên ku serfkarên li bazarê dixwazin bikirin ji mîqdara hilberandî zêdetir be, biha zêde dibin. Pêşveçûna aborî, zêdebûna pêbawerîya xerîdar û lêçûnên hikûmetê zêde dibe ku enflasyona daxwazê bibe.
- Buhabûna Mesrefê (Cost-Push Inflation): Buhabûna lêçûnê di encama zêdebûna lêçûnên hilberînê de pêk tê. Mesrefên hilberînê faktorên wekî mûçeyên kedê, bihayên maddeya xam an lêçûnên enerjîyê vedihewîne. Bo nimûne, zêdebûna bihayê petrolê dibe ku lêçûnên veguhastinê û hilberînê zêde bike û bibe sedema bilindbûna asta giştî ya bihayê.
- Berfirehbûna Pereyan (Monetary Expansion): Zêdekirina pereyê bankayên navendî jî dibe sedema enflasyonê. Pereyê zêde dikare lêçûnên xerîdarî zêde bike û bibe sedema enflasyona daxwazê. Ev jî dibe sedem ku dirav kêm bibe û ev yek jî bihayê kelûpelên ku ji derve tê kirin zêde dike.
Encamên Enflasyonê
Encamên aborî û civakî yên enflasyonê pir mezin in. Enflasyona kontrolkirî dikare nîşaneka mezinbûna aborî ya tendurist be, her weha rêjeyên enflasyonê yên bilind dikare bibin sedema pirsgirêkan curawcur.
- Kêmbûna Hêza Kirînê: Enflasyon, hêza kirînê ya kesan kêm dike. Kesên bi dahata sabît dikarin li hember zêdebûna bihayan kêmtir mal û karûbaran bikirin. Ev dikare bibe pirsgirêkeka mezin, nemaze ji bo malnişînan û yên ku li ser dahatên sabît dixebitin.
- Daketina Nirxê Teserûfê: Ji ber ku enflasyon nirxê pereyan kêm dike, ew jî dibe sedem ku teserûf nirxî winda bike. Di rewşa enflasyona bilind de, kes meyla xerkirina pereyan dikin, ku dikare bandoreka nerênî li ser veberhênanên demdirêj bike.
- Zêdebûna Rêjeya Faîzê: Rêjeyên enflasyonê yên bilind dibe sedem ku bankayên navendî rêjeyên faîzê zêde bikin. Ev lêçûnên deynkirinê zêde dike û lêçûnên fînansê ji bo kes û karsazîyên ku li kredîyê digerin zêde dike.
- Nezelalîya Veberhênanê: Rêjeyên enflasyonê yên bilind û guherbar ji bo veberhêneran nedîyarîyê çêdike. Ev dibe sedem ku veberhênan kêm bibin û mezinbûna aborî kêm bibe.
Rêbazên Şerê Enflasyonê
Ji bo şerê li hember enflasyonê, hukûmet û bankayên navendî stratejîyên cihêreng bi kar tînin. Di nav van stratejîyan de sîyaseta diravî, sîyaseta darayî û reformên strukturel hene.
– Sîyaseta Pereyan: Dibe ku bankayên navendî rêjeyên faîzê zêde bikin û ji bo kontrolkirina enflasyonê pereyî sînordar bikin. Ev dikare bi kêmkirina daxwazê re bibe alîkar ku enflasyonê kêm bike.
– Sîyaseta Darayî: Hikûmet dikarin bi kêmkirina lêçûnên butçeyê an jî zêdekirina bacê enflasyonê kontrol bikin. Ev polîtîka dikarin bi kêmkirina pereyî di aborîyê de zextên enflasyonê siviktir bikin.
– Reformên Binyadî: Ji bo ku şerê li dijî enflasyonê di demekê dirêj de, hikûmet dikarin di avahîya aborî de reforman bikin. Zêdekirina hilberînê, teşwîqkirina pêşbazîyê û başkirina karbidestîya bazarê dikare zextên enflasyonê kêm bike.
Di encamê de, her çend enflasyon parçeyekê xwezayî ya aborîyê be jî, rêjeyên bilind dikare gelek pirsgirêkên aborî bi xwe re bîne. Ji ber vê yekê giring e ku mirov sedemên enflasyonê fam bike û bi polîtîkayên guncav kontrol bike. Divêt kes bi baldarî lêçûn û teserûfên xwe îdare bikin da ku hêza kirîna xwe di demên enflasyonê de biparêzin. Di heman demê de, hukûmet û bankayên navendî divê bi berdewamî stratejîyên xwe yên şerê enflasyonê binirxînin da ku mezinbûna aborî ya domdar misoger bikin.
