Îro, di cîhana global û dîjîtalîzasyonê de, pêwîstîya parastina mîrateya çandî ji her demê zêdetir e. Ji dirûtinên mehfûran ên ku bi destan têne çêkirin bigire heta hunera ebrûyê, ji çînîyan bigire heta kevirên çapkirî ku spektrumeka dewlemend a din jî dihewîne, hunerên destan ên berê bi şoreşa pîşeyî re rû dabe jibîrkirinê jî, van salên dawîyê bi trendên sêwirana nûjen re têne têkelkirin û jîyaneka nû ya bedew dijîn. Ev zindîbûn ne bi tenê nûjenîyeka estetîk e; di heman demê de pirekê ava dike di navbera têkilîya domdarî, nasnameya çandî û pêşxistina aborî de. Di vê nivîsê de, em ê vê fenomenê bi mînakên cîhanê binirxînin û em ê bibînin ku kevneşopî çawa bi nûjenîyê re dansê dike.
Çarçoveya Dîrokî: Ji Jibîrkirinê Bo Vejînê
Hunerên destan ên berê, wekî berhemên bêkêmasî yên ku dîroka civakan, bawerî û şêwazên jîyanê nîşan didin, ev bi sedan salan e hebûna xwe didomînin. Lê belê, bi şoreşa pîşeyî ya sedsala 19ê re, hilberîna zû û makîneyên pîşeyî ketin merasîmê û karê destan hêdî hêdî piştguh bû. Di sedsala dîjîtal de jî ev huner, wekî “nirxên ku rûbirûyî jibîrkirinê bûne” têne binavkirin, lê bi destê teknolojîyê û sêwirkarên ciwan ji nû ve têne şirovekirin. Mîrateya ku di pêvajoya nûjenkirinê de winda bûye, niha bi trendên modaya domdar û dekorasyonê re tekel dibin û hem dibe amûreka îfadekirina takekesî hem jî nirxekê bazirganîyê. Mînak, bizava “craft revival” (zindîbûna hunerên destan) ji sala 2020ê û pê de dest pê kir, ruhê tevgera Huner û Pîşeyî dihewîne û teknîkên berê yên wekî dirûtin û naxş û zembîlkarîyê bi sêwiranên mînîmalîst û fonksîyonel re têkel dike. Ev revival, piştî pandemîyê lez girt; mirov di berhemên bi destan de li otantîkî û çîrokê digerin.
Nûjenbûna Hunerên Destan ên Kurdî
Mîrateya dewlemend a erdnîgarîya kurdan, hunerên destan ên berê bi trendên sêwirana nûjen re têkel dike û jîyaneka taybet didê. Bi taybetî li Herêma Kurdistanê li Hewlêr û li Rojava, li alîyê Culemêrgê, Wanê û Bêşebabê, Bidlîsê, Mêrdînê û Rojhelatê û seranserê Kurdistanê ev huner wekî amûreka berxwedana çandî û îfadekirina nasnameyê dikeve pêş. Nimûneyên ji dirûtinê bigire heta xemilandina zîvan, bi tûrîzaê, modayê û aksesuarên rojane entegre dibin, hem nirxekê aborî digirin hem jî estetîkeka global pêşkêş dikin.
Li bazarên dîrokî şax didin, xemilandina zîvan a berê ya Kurdî, bi daxwazên nûjen re dîsa dibiriqe. Hunermendên mîna zêrkerên zana Kawa Omar, bazinkên destan, aksesuarên kurdî yên berê û setên zîvan ên bûkan (bazink, ristik, guhark û qawîş) çêdikin. Ev kar, bi teknîkên agirî formên berê diparêzin, li festîvalên wekî Cejna Newrozê û ji bo tûrîstên navneteweyî têne taybetkirin – mînak, ji bo mêvanên Ewropayê xemên bi gravurên Îtalyanî yên tevlihev. Destgehiştina zîvan wekî alternatîva zêran, vê hunerê di modaya bridal de populer dike û aborîya herêmî zindî dike.
Sêwirên tekstîlê yên kurdî jî, bi şablonên jîyanî geometrîk û motîfên sembolîk, li modaya nûjen radibin. Hilberên mîna şalên kurdî yên Rojava, şablonên berê li stîla shemaghê diguherînin, hem ji bo cilên rojane hem jî seremonîk têne bikaranîn. Bi heman awayî, şewqeyên bi motîfên alaya Kurdistanê, serbilindîya çandî li aksesuarên casual entegre dikin – mînak, di sporê, golfê an modaya zivistanê de. Ev nûjenbûn, karê destê jinên dirûnker balê dikişîne, çîrokên kevneşopî veguherîne hunera li cilan.
Mehfûrên kurdî jî, dirûtinên ku jin dibêjinê “grafîtîya portable”, motîfên folklora (mîna kîlîma Senneh) derbazî bazarên nûjen dibin. Ev tekstîlên dirûtina rast, bi şablonên temaya apatrîdîyayê berxwedana çandî nîşan didin û îro ji dekorasyona malê bigire heta koleksîyônên modayê, kevneşopî û afirînerîya nûjen têkel dike, dibe mîrateyeka global.
Ev nimûne, hunerên destan ên kurdî ne bi tenê nostaljî ne, adaptasyoneka dinamîk e; ev tevger, bi firoşgehên dîjîtal û tûrîzmê piştgirî dibe, cihêrengîya çandî xurt dike, bîranîna sêwirana domdar dide.
Mînakên Cîhanê: Trendeka Global
Li cîhanê, hunerên destan ên berê dibin parçeya jêneger a sêwirana nûjen. Li Hindistanê, teknîkên jibîrkirî yên wekî wêneyên Pichai û hunera Roganê, di mîmarîya nûjen de di panelên dîwar û mobîlyayê de vejînekê çêdikin. Li Fasê, hunera mozaîka Zellîge, bi medyaya civakî re di sêwiranên hundirîn de tê entegrekirin; hunermend, desenên geometrîk ên kevneşopî bi mobîlyayên mînîmalîst re têkel dikin û materyalan ji markayên lûks re çêdikin.
Li DYE û Ewropayê jî, revivala Huner û Pîşeyî, zembîlkarî, dirûtin û seramîkê digihîne dekorasyona malê. Mînak, hunermendên nûjen bi amûrên kevneşopî yên wekî çengên xwar û têlên zêr nexş dikin û peykerên razber diafirînin. Çapkirina blok, dirûtina destan û seramîk ên wekî crafts, li ser trendên lûks ên domdar têne bikaranîn; ev berhem hem otantîk in hem jî hewayekê nûjen didin. Teknîkên wekî makrome ku di salên 1970’î de zindî bûn, niha bi kalîgrafîya destnivîs a nûjen re têne têkelkirin û dibin hunerên dîwaran.
Fayde û Zehmetî: Ji bo Pêşerojeka Domdar
Yek ji faydeyên herî mezin ê vê revîvalê, parastina mîrateya çandî ye. Entegreya unsûrên kevneşopî bi teknolojîyê, ragihandina ber bi nifşên ciwan re hêsan dike, di heman demê de îstîhdama jinan û aborîya herêmî xurt dike. Her weha, ji alîyê domdarîyê ve, berhemên destan, zirara ku hilberîna serî dide jîngehê kêm dike. Lê belê zehmetî jî hene: Nûjenkirina teknîkên kevneşopî, rîska windakirina otantîkîtîyê digire; di sedsala dîjîtal de ji bo bazirganîyê medyaya civakî pêwist e, lê ev jî dikare kûrahîya çandî bide rûyê sivik.
Materyalên Domdar û Têkilîyên Global
Di pîvana global de, li sala 2025ê, materyalên dostê jîngehê yên wekî qumaşê bambû, di hunerên destan de pêşengîyê dike; ev lîfên nûjen, teknîkên dirûtina berê bi hewcedarîyên bikarhêner ên nûjen re têkel dikin û sêwiranên ekolojîk teşwîq dikin. Di trendên modaya Çînê de jî, unsûrên bi destan ên wekî nexşa nazik û efektên hilpişandina sê alî ji nû ve zindî dibin, bi desenên hevrîşmê yên di aksesûarên lûksê de diguherin. Di warê dekorasyonê de jî, wekî ku Vogue pêşbînî dike, kontrastên materyalên xurt û paletên rengên takekesî, seramîka berê bi mobîlyayên pirfonksîyonel re têkel dikin û neofonkîsîjonalîzmê derdixînin pêş; ev helwest, hem dengekê estetîk hem jî pratîk dide. Ev têkilî, di çalakîyên çanda cîhanê de deng vedidin û parastina mîrateya çandî ber bi platformên global ve, hevkarîyên li derve yên sînoran zêde dike.
Encam: Avakirina Pirê
Zindîbûna ji nû ve ya hunerên destan ên berê bi trendên sêwirana nûjen re, çîrokek e ku rabirdû û pêşerojê bi hev ve girê dide. Ji çapkirina keviran, ji Hindistanê heta Zellîgeyê, ev rêwîtî ne bi tinê dewlemendîyeka estetîk e; di heman demê de ew jî ji alîyê nasnameyê, aborîyê û ekolojîyê ve guherîneka hêvîdar dide. Gava sêwirkar, kooperatîf û markayên bi hev re destên hev bigirin, ev mîrat heta hetayê dê bidome.
