Ev gerdûna em tê de ne gelek tiştan di nava xwe de dihewîne. Ji wan yek jî gerestêrkên li derveyî pergala rojê ye. Gerestêrkek derveyî rojê yan jî li derveyî pergala rojê ye ku li dora stêrkekê (ji bilî rojê) dizivire.
Gerestêrk di nava galaksîyan de ne. Galaksî jî ji stêrk, toz, gaz û madeya tarî çêbûne, gerdûnê pêk tînin. Ew dikarin mîna Kadizê elîptîkî, spiral, an jî xwedî şeklek nerêkûpêk bin. Galaksîya Sêgoşe an jî Messier Galaksîyên 33an sîstemên ku bi hezaran heta trîlyon stêrk, toz, gaz û madeya tarî pêk tên. Her wiha hejmara galaksîyan bi qasî 100 milyaran belkî jî jê zêdetir e.
Gerestêrkên derveyî rojê di nîveka sedsala 19an de bûne mijara lêkolînên zanistî. Astronoman gelek caran texmîn dikirin ev gerestêrk hene lê nizanibûn ew çi qasî hevpar in an çi qasî dişibin gerestêrkên Pergala Rojê. Keşfên pêşîn ên qebûlbûyî di salên 1990î de kirine û ji sala 2000an vir ve her sal zêdetirî 15 vedîtinên nû têne çêdibin. Di sala 2007an de bi 67 gerestêrkên hatine keşfkirin re frekansa vedîtinê zêde bûye.
Bi alîkarîya teleskopa fezayê ya bi navê CHEOPS, tîmeke navneteweyî ya stêrnasên Ewropî hebûna çar gerestêrkên nû yên esmanî dîtine. Çar Neptûnên biçûk ji gerestêrkên Jupîtera Germ biçûktir, sartir û dijwartir in. Ji çar gotaran du heb ji hêla lêkolînerên ji Zanîngeha Bernê û Zanîngeha Cenevreyê ve tên birêvebirin û ew jî endamên Navenda Desthilatdarîya Lêkolînê ya Neteweyî (NCCR) ya PlanetSê ne.
CHEOPS mîsyoneke hevpar a Ajansa Fezayê ya Ewropî (ESA) û Swîsrê ye, ji hêla Zanîngeha Bernê ve, bi hevkarîya Zanîngeha Cenevreyê re pêşengî dike. Ji destpêka wê di Kanûna 2019an vir ve, pîvandinên pir rast ên CHEOPS beşdarî gelek vedîtinên girîng ên di warê gerestêrkên derdor de bûne.
Endamên NCCR PlanetS ji Zanîngehên Bern û Cenevreyê Dr. Solène Ulmer-Moll û Dr. Hugh Osborn hevrêzîya bêhempa ya CHEOPS û satelayta NASA TESS bi kar anîye da ku hejmareke gerestêrkên nezelal bibîne. Gerestêrkên bi rêzê TOI 5678 b û HIP 9618 c hatine binavkirin, bi 4,9 û 3,4 tîrêjên Erdê bi mezinahîya Neptûnê ne, an hinekî piçûktir in. Gotarên têkildar Astronomî &; Ew di kovarên Astrophysics û Monthly Notices of the Royal Astronomical Society de hatîye weşandin. Du endamên din ên tîma navneteweyî yên di heman kovaran de weşanê dikin, Amy Tuson ji Zanîngeha Cambridge (UK) û Dr. Zoltán Garai heman teknîk bi kar anî ji bo di pergalên din de du gerestêrkên mîna hev nas bike.
Satelayta CHEOPS ronahîya stêrkan dişopîne da ku ji perspektîfa me ronahîya qels a dema gerestêrkek di ber stêrka xwe re derbas dibe, bigire. Zanyaran bi lêgerîna li van bûyerên tarî yên jê re "transît" tê gotin, dikarîbûn piranîya bi hezaran gerestêrkên derdor ên ku ji xeynî Rojê me li dora stêrkan dizivirin, keşf bikin. Satelayta TESS ya NASAyê di tesbîtkirina derbasbûna gerestêrkên der ve de ji bo gerestêrkên piçûk ên herî dijwar jî pir baş e. Lê belê ew her 27 rojan carekê ji bo bi lez piranîya ezmanan bişopîne qada xwe ya dîtinê diguhezîne, ev jî nahêle gerestêrkan di demên dirêjtir de bibîne, "Hugh Osborn dîyar dike. Dîsa jî, satelayta TESS dikarîbû veguheztinên yekane li dora stêrkan TOI bişopîne. 5678 û HIP 9618. Dema ku ew salek şûnda vegerîya heman qada dîtinê, wî karî carek din li dora heman stêrkan veguheztinên bi heman rengî bişopîne. Tevî van çavdêrîyan, hê jî ne pêkan bû, hebûna gerestêrkên li dora van stêrkan teqez were destnîşan kirin. Ji ber ku agahî kêm bûn.
Piranîya atmosferên gerestêrkên derve yên heta niha hatine dîtin ji Berçîsa (Jupîter) Germ ya gerestêrkên pir mezin û germ ên li dora stêrkên xwe digerin, hatine. Wekî ‘‘Çar gerestêrkên nû yên me tesbît kirine ‘‘tenê’’ germahîyên pir nermtir ên di navbera 217 û 277ºC an de ne. Ev germahî dibe alîkar ewr û molekul bijîn, wekî din ê ji hêla germa tund a Jupitera Germ ve werin hilweşandin û ew dikarin bibin ji alîyê JWST (James Webb Space Telescope) ve hatîye tesbîtkirin’’ Osborn dîyar dike. Çar gerestêrkên nû hatine tespîtkirin, bi mezinahîya wan piçûktir in û ji Jupitera germ dirêjtir in, gavên pêşîn in ber bi çavdêrîkirina gerestêrkên derbas dibin ên mîna Dinyayê.
