Di çanda kurdî de xwarin ne bi tenê têrkirina zikî ye; di heman demê de şêwazeka jîyanê ye, vegotineka çandî ye û navgînek e û pêwendîya civakî bihêz dike. Di vê çarçoveyê de nanê tenûrê û nanê sêlê ji hêmanên herî kûr û watedar ên çanda metbexa kurdî ne. Bi taybetî giringîya manewî ya tenûr û kuçikan di jîyana gund û taxan de ev cureyên nên kirîye semboleka çandî ya kurdan
Dema jin teştêya xwe dideynin ser serê û qesta tenûrê dikin, ew dûkêla spî dema ji tenûrê diçe an jî dema jinên kurd li ser xanikê hevîrê xwe pehn dikin da bavêjin ser sêlê, ev hemî jî di xwe de sembolên kurdbûnê û ruhê çanda kurdî dihewînin. Gelo wan jinên kurd gazî we jî kirine ku nenekê germ bidine we?
Dîrok û Binekoka Nan Tanûrê û Nanê Sêlê
Dîroka dewlemend a erdnîgarîya kurdan di çanda wan a xwarinê de jî xuya dibe. Tenûr û sêl nîşan dide ku pêjgeha kurdî li ser bingeha çanda genim hatîye avakirin. Ev cureyên nanî ji bo peydakirina pêdivîyên civakên çandinîyê hatine çêkirin û li gorî hewa û şert û mercên jîyanê yên herêmê hatine çêkirin.
Nanê tenûrê cureyekê nanê mezin û stûr e ku demeke dirêj di tenûra de di çalê de tê pijandin. Ev nan bi domdarîya xwe û şîyana ku ji bo demekê dirêj teze bimîne tê zanîn. Civatên kurdên koçer û nîvkoçerî ev nanê ku zû xera nabe, di rêyên dûr û dirêj de bi xwe re dibirin, bi vî awayî nanê tenûrê di nav jîyana gelê kurd de bû.
Nanê sêlê cureyekê nanî ye ku di demekê kin de li ser lewheyeka zirav a metalî ya ku jê re tê sêl gotin tê pijandin. Bi gelemperî ji bo vexwarina rojane tê tercîhkirin ji ber ku ziravtir e û bi hêsanî tê veguheztin. Nanê sêlê bi pratîkbûna xwe derdikeve pêş, nemaze di rewşên ku divê zû were amadekirin de.
Rola Rûhanî û Civakî ya Tendûr û Kuçikên Gund û Taxan
Tenûrên li taxan sembola hevgirtina civakî û ruhê hevpar ê çanda kurdî ne. Ev der ne bi tenê cihên ku nan lê tê patin/pehtin, her weha qadên civakî yên ku jin lê tên cem hev, dibin civakî, derd û kulên xwe parve dikin.
Dema jin li dora tenûrê an jî kuçikî dicivin û nanê xwe dipêjin, li ser mijarên jîyana rojane diaxivin, çîrokan dibêjin û agahîyên bere û yên nû ji hev re radigihînin. Ev pêvajo ji hewildaneka takekesî namîne û vediguhere rêûresmeka civakî.
Çanda tenûrê hêmanek e ku bi taybetî têkilîyên cîrantîyê xurt dike. Parvekirina nanê pijyayî ruhê hevgirtin û hevkarîyê yê civakê zindî dihêle. Vexwendnameyên ku di navbera cîranan de bi gotina “werin ser tenûrê” tên kirin, ji nirxê maddî zêdetir nirxê manewî ya nan eşkere dikin.
Berdewamîya Kevneşopî û Veguheztina Çandî
Di civaka kurdî de çêkirina tenûr û kuçikan temsîla zanînê ye ku nifş bi nifş hatîye ragihandin. Nifşên ciwan vê kevneşopîyê ji mezinên xwe li tenûrê fêr dibin. Alîkarîya bûkên nû ji jinên serdest ên li tenûrê beşek ji vê pêvajoya veguheztinê ne.
Çêkirina nanê tenûrê sebir, ked û hostatî dixwaze. Bi vê pêvajoyê nifşên ciwan ne bi tenê teknîkeka çêkirina xwarinê lê di heman demê de rêzgirtina kevneşopîyan jî fêr dibin.
Wateya Ruhanî ya Nanê Tanûrê û Nanê Sêlê
Nanê tenûrê û nanê sêlê ji bo gelê kurd ne bi tenê xwarinek e, di heman demê de sembolek çandî ye. Ev cureyên nan weke sembola ked, sebir û hevgirtinê tên dîtin. Di heman demê de dema ku li ber tenûrê derbas dibe ji bo kesan tê wateya paqijkirina gîyanî û xurtkirina têkilîyên civakî.
Nanê ku di tenûrên taxan de tê patin an jî nane li ser sêlê di hewşên malan de tê patin ne bi tenê nanê malbatekê, di heman demê de weke nanê civakê ye. Ji ber vê yekê, girîngîya gîyanî ya tenûrê ji çanda xwarinê wêdetir diçe. Li cihê dûkêla tenûrê jê rabe, tê hîskirin ku li wê derê jîyan berdewam dike û têkilîyên civakî tên parastin.
Pêvajoya Nûjkirin û Parastina Kevneşopîyan
Sereray ku ji ber jîyana modern çêkirina tenûrê û nanê sêlê kêm bûye, ev kevneşopî li gelek gund û malbatên ku bi kevneşopîya xwe ve girêdayî, hêj jî didome. Malên tenûran ên li bajaran hatine vekirin nîşaneya xebatên ji bo zindîkirina vê çandê ne.
Lêbelê, ji bo ku çanda tenûrê di cîhana nû de were domandin, pêdivî ye bêtir hişmendî were çêkirin. Divê bête gotin ku ev çand ne bi tenê rêbazeka xwarinê ye, di heman demê de parçeyek ji nasnameya gelê kurd e.
Di encamê de, tenû û nanê tenûrê û kuçik û nane sêlê her yek ji hêmanên herî kûr û watedar ên çanda kurdî ne. Ev cureyên nanî ne bi tenê xurek in, di heman demê de sembolên hevgirtina civakî, veguhestina çandî û aştîya gîyanî ne. Dûmana tenûrên di navbera taxan de paşeroj û paşerojê, ferd û civakê digihîne hev.
Lewma patina û parvekirina nanê tenûrê û nanê sêlê roleka giring di parastina mîrateya çanda gelê kurd de dilîze. Zindîkirina van nirxan hem berpirsîyarîyeka ferdî û hem jî civakî ye. Tama nanê tenûrê çêjek e ku dewlemendîya çanda kurdî nîşan dide; wateya wê ya gîyanî ruhê vê çandê temsîl dike.
Ferhenga Amûrên Nanpatinê
Tîr: Amûra hevîr pê tê pankirin û şikildan.
Kuçik: Cihê nanê sêlê lê tê patin. Agirî tê de dihilkin.
Tenûr: Cihê nanê tenûrê lê tê patin. Agirî tê de dihilkin, çal e.
Xanik: Ew amûra hevîr bi tîrê li ser tête pankitin û şikildan.
Tebek: Nanê hatî patin têxin di tebekê de ku wekî salikan e, kunkunîşk (qulqulî) e.
Sênîk: Girikên hevîrî berî patinê têxin tê de.
