Psîkolojîya girseyî, qadeka giring a psîkolojîya civakî ye ku lêkolînê dike li ser awayê raman, hestkirin û tevgera mirovan di nav komekê/girseyekê de. Mirov, hinek tevgeran gava bi tenê be nake, bes dema di nav girseyekê de be dike. Ev yek ji hêza girseyan, bandora hestyarî û nasnameya kolektîf tê. Ev nivîs, têgehên bingehîn ên psîkolojîya girseyî, dînamîkên wê û bandorên wê yên li ser jîyana rojane vedikole.
Bingehên Psîkolojîya Girseyî
Psîkolojîya girseyî, li sedsala 19ê bi pirtûka Gustave Le Bon a bi navê Psîkolojîya girseyan navdar bû. Le Bon dibêje kom “hişê kolektîf” diafirîne, ku ji hişê takekesî cuda ye. Li gorî wî, kesê ku tevlî komekê dibe, ji ber hesta anonîmbûnê hesta berpirsyarîya kesane ji dest dide û dibe ku tevgerên bêtir bi hêrs, hestyarî an jî ne aqilane nîşan bide. Ev rewş hem hêza afirîner hem jî wêranker a girseyan derdixe holê.
Hin hêmanên bingehîn ên psîkolojîya girseyî ev in:
– Anonîmbûn: Mirov di nav komê de xwe “veşartî” hîs dike, ev jî hesta berpirsyarîya kesane kêm dike.
– Belavbûna Hestê: Hest û tevger di nav komê de zû belav dibin. Mînak, coş di konserekê de an hêrs di protestoyekê de zû di nav mirovan de belav dibe.
– Bandorkirina Hêsan: Kom û girse bi hêsanî dikarin ji alîyê rêberan an ramanên serdest ve bêne birêvebirin.
Dînamîkên Tevgera Girseyî
Girse, ne bi tenê berhevoka takekesan e; xwedî dînamîkên xwe yên taybet e. Mînak, di maçeka futbolê de coşa temaşevanan dikare ji hestên kesane yên takekesî gelekê zêdetir be. Ji vê yekê re “amplifikasyona hestê / zêdekirina hestê” tê gotin. Dema girse li dora armanceka hevpar an hestekê dicivin, cudahîyên takekesî di paşperdeyê de dimînin û nasnameyeka kolektîf derdikeve holê.
Tevgerên girseyî li gorî rewşê dikarin cuda bin:
– Bandorên Erênî: Kampanyayên alîkarîyê, tevgerên civakî an çalakîyên çandî hêza koman a ji bo hevgirtin û afirînerîyê nîşan didin. Mînak, piştî karesateka siruştî, mirovên ku ji bo alîkarîyê dicivin, nimûneyeka erênî ya psîkolojîya girseyî ne.
– Bandorên Nebaş: Ji alîyê din ve, kom dikarin bibin sedema panîkê, tundîyê an tevgerên bêkontrol. Di dîrokê de, hewildanên lînçkirinê, serhildan an tevgerên fanatîk, alîyê tarî yê psîkolojîya komê nîşan didin.
Psîkolojîya Komê di Jîyana Rojane de
Psîkolojîya komê di cîhana nûjen de jî bandora xwe berdewam dike. Medyaya civakî tevgerên koman zêdetir xuyayî û bilez kirîye. Mînak, bi milyonan mirov dikarin di binê hashtagekê de heman hest an ramanê parve bikin, ev jî “koma dîjîtal” diafirînin. Naverokên viral, tevgerên civakî an pêlên panîkê nîşan didin ku medyaya civakî çawa psîkolojîya komê xurt dike.
Reklam û sîyaset jî gelek caran psîkolojîya komê bi kar tînin. Rêberên sîyasî bi retorîka hestyarî û nasnameya hevpar koman mobîlîze dikin, marke jî bi teknîkên mîna delîlên civakî (mînak, “her kes vê dikire”) tevgerên koman teşwîq dikin.
Xetere û Derfetên Psîkolojîya Girseyî
Psîkolojîya komê hem xeteran hem jî derfetan dihewîne. Di nav xetereyan de, jidestdana ramana rexneyî ya takekesî û vekirîbûna ji manipûlasyonê re heye. Mînak, belavbûna agahîyên şaş di nav koman de, pirsgirêkeka giring a civakên nûjen e. Ji alîyê din ve, yekbûna koman ji bo guhertinên civakî amûreka bihêz e. Tevgerên mafên jinan, çalakîyên hawirdorê an têkoşîna ji bo wekhevîyê, nîşan didin ku kom dema li dora armanceka hevpar dicivin, ka dikarin çi bikin.
Encam
Psîkolojîya komê, nîşandana siruşta tevlihev a mirovan e. Fêmkirina ka mirov di nav civakê de çawa diguherin, hem ji bo têgehiştina bûyerên civakî hem jî ji bo birêvebirina tevgerên takekesî giring e. Kom, ji yek alî ve potansîyela kaos û wêrankirinê, ji alîyê din ve jî enerjîya hevgirtin û guhertinê dihewînin. Ji ber vê yekê, têgihiştina psîkolojîya komê, ji bo bûyîna kes û civakeka hişmend di cîhana nûjen de neçar e.
